جوان موفق - جامعه موفق

دغدغه افراد مختلف جامعه برای حلّ مشکلات جوانان، نشان دهنده اهمیت و حساسیت نقش آنان در جامعه و حفظ سلامت جسم و روح آنان است. همه افراد دلسوز جامعه نسبت به سرنوشت امروز و فردای جوانان احساس مسئولیت می کنند و می کوشند تا در حد توان خویش راهی برای سامان بخشی به امور آنان پیدا کنند.

روحانیت نیز که بالاترین مرجع تربیت دینی و هدایت معنوی جامعه است، بر اساس آموزه های دینی و اشارات معصومین و شواهد علمی و تاریخی، نسبت به این قشر توجه ویژه ای دارند.

در مصاحبه ای که با سی نفر از علمای حوزه علمیه قم با عنوان «جوان، نیازها، چالش ها، راهکارها» انجام شده است، هفت پرسش زیر مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته که عبارتند از:

1. شاخصه های جوان موفق چیست؟

2. مهم ترین آسیب های فرا روی جوانان امروز کدام است؟

3. آموزه های دینی، چه راهکارهایی برای پیشگیری و مداوای آسیب های تربیت جوانان ارائه می دهد؟

4. سازمان ملی جوانان در راستای رسیدگی به امور جوانان در مسائل (اشتغال، ازدواج، اوقات فراغت، آسیب های اجتماعی، شکاف بین نسلی) چه اقداماتی باید انجام دهد؟

5. چه اصول و راهکارهایی برای تربیت جوانان پیشنهاد می کنید؟ (اصول ناظر بر تقویت رفتارهای پسندیده و اصول ناظر بر اصلاح بینش و رفتارهای ناپسند)

6. مهم ترین رموز موفقیت شما در دوران جوانی چه بوده است؟

7. چه موانعی بر سر راه پیشرفت شما وجود داشته و چگونه بر آن غلبه کرده اید؟

از میان پرسش های مذکور، پرسش شماره 5 مختص وظایف سازمان ملی جوانان است و دو پرسش شماره 6 و 7 مربوط به رموز موفقیت و موانع پیشرفت علمای مورد مصاحبه که متکی بر امور شخصی است و جنبه الگویی دارد. پاسخ پرسش 3 و 5 نیز در نهایت یکی

است؛ زیرا روحانیت همان آموزه های دینی را ارائه می کند. بنا براین با بررسی پاسخ سه پرسش عمده به جمع بندی نظرات ارائه شده خواهیم پرداخت. علمای مذکور در پاسخ به برخی پرسش ها، نظرات یکسانی ارائه کرده اند. لازم به یاد آوری است که در این مصاحبه ها نخست به بیان ویژگی های دوران جوانی اشاره شده و آنگاه پرسش های فوق مطرح شده است.

ویژگی های دوران جوانی

در پاسخ به این سوءال، برخی از ویژگی های دوران جوانی، به شرح زیر مطرح شده است.

بهار نشاط و شکوفایی(8 مورد)، دوران قوت و کمال [جسمانی [(6 مورد)(2)، توجه فراوان به دوران جوانی در روایات و فرهنگ اسلامی(6 مورد)، نعمت و گنج خدادادی(3 مورد)، مقطع تصمیمات مهم زندگی(3 مورد)، استقلال طلبی(2مورد)، نقطه آغاز غرائز ، بویژه غریزه جنسی(2مورد)، صمیمیت، صفا، پاکی و شفافی(2مورد)، مهم ترین دوران زندگی(2 مورد)، کم تجربگی(2 مورد)، آسیب پذیری و خطر پذیری زیاد(2مورد)، پویایی، تحرک و شتاب فراوان، توجه به جوان در سیره پیامبر(ص)، علاقه جوان به ورزش و هنر، زیبایی جویی، زمان مناسب تلاش علمی، گرایش به امور اخلاقی و معنوی، دوران تأثیر گذاری، دوران شناخت توانمندی ها، استعدادها و توانایی های بالقوه، عدالت طلبی، جوان بودن یاران حضرت مهدی(عج)، کم رنگ بوده حاکمیت علم و عقلانیت، کثرت خیال پردازی و آرمان گرایی.

بررسی

جهت گیری پاسخ های مذکور، ویژگی های جوان از منظر قرآن و منطق وحی است. و بدیهی است که علمای دین با این نگاه، به عموم مسائل و از جمله جوانان بنگرند، اما در یک طرح جامع و جامعه شمول نمی توان انتظار داشت که همه جوانان با انگیزه های مذهبی و در پی انجام تکالیف دینی و شرعی باشند، مگر اینکه حوزه تعریف را به آن دسته از جوانانی که پای بند به آموزه های دین هستند، محدود کنیم. با این فرض، از ویژگی های مذکور می توان نکات زیر را در جهت تقویت بینش و اصلاح منش آنان به کار گرفت.

رشد اخلاقی همه افراد، به ویژه جوانان بر اصول، حکمت، عفت، عدالت و ... متکی است. بدون آگاهی نمی توان راه حقیقی کمال را یافت.

امام صادق (ع) فرمود: «کسی که بدون بصیرت و شناخت، کاری را انجام دهد، همانند کسی است که بی راهه می رود و سرعت حرکت او را از مقصد دور می کند».(3)

مولانا داستان مردی را نقل می کند، که پیوسته از خداوند درخواست ثروت انبوه، مال فراوان، گنج بزرگ و روزی وسیع می کرد. بعد از دعا و زاری بسیار، در عالم روءیا، گنج نامه ای را به وی می دهند که در آن نوشته است برای یافتن مراد، باید تیر و کمان به دست گیری و به فلان نقطه روی به قبله بایستی و تیر در چله کمان نهی و رها کنی. هر جا تیر افتاد، گنج همانجاست. آن مرد به آن نقطه می رود، تیر در کمان می گذارد و تا بنا گوش می کشد و رها می کند. تیر به نقطه ای دور دست می افتد، اما هر چه در آن نقطه و اطرافش کند و کاو می کند از گنج اثری نمی یابد. گمان می کند که کمان را به قدر کافی نکشیده است. تیر دیگری با قوّت بیشتر رها می کند، که دورتر می افتد و باز اثری از گنج نمی بیند. تیر را در جهات مختلف رها می کند و هرجا که فرود می آید، اثری از گنج نمی یابد. سرانجام نومید می شود. و باز ناله و زاری می کند. در خواب به وی می گویند که دستور را تمام و کمال اجرا نکردی، ما گفتیم که تیر در کمان نِه و رها کن. کشیدن کمان، فضولی بی جای توست. بدین سان راز گنج بر مرد آشکار می شود و می فهمد که گنج در کنار آدمی؛ یعنی همانجاست که او ایستاده است. و آن را می یابد:

آنچه حق است اقرب از حبل الوریدتو فکندی تیر فکرت را بعید

ای کمان و تیرها بر ساخته صید نزدیک و تو دور انداخته(4) استاد شهید، آیه الله مطهری (ره) می فرمایند: از آقا شیخ مجتبی قزوینی که از علمای خود ساخته مشهد بود، راز نهفته در این حکایت را سوءال کردم، فرمودند: « وَ فِی أنْفُسِکُمْ أفَلا تُبْصِروُنَ»(5)؛ آیا در نفوس خودتان (ارزش های عظیم و شگفتی های فراوانی که در درون شما نهفته است؛ به چشم بصیرت نمی نگرید؟»(6)

زمینه خودسازی، خود شناسی است. شناخت عوامل و موانع رشد و تکامل از اهمیت فراوانی برخوردار است. جوان نیازمند آن است که خود را بشناسد و یکی از مهم ترین وظایف روحانیت، کمک به جوانان در شناخت منزلت، شخصیت، خواسته ها، عوامل تکاپو و سقوط آنان است. در این مسیر توجه به نکات زیر حائز اهمیت است.

1. افزایش بینش جوان مسلمان

جوان در مسیر شتابنده خود به سوی کمال با موانع و مشکلات فراوانی روبروست که در فرهنگ دین از آن به گناه یاد شده است. از طرف دیگر اموری هستند که از سرعت پویایی و کمال می کاهند، گر چه گناه محسوب نمی شوند. (امور مکروه و مباح).

1-1. تبیین نظر اسلام در مورد جوانان

- دوران قوت جسمانی و قدر شناسی از این نعمت و گنج خدادادی؛

- توجه به منزلت جوانان در سیره و کلام پیامبر(ص) و ائمه (ع)؛

- جوان بودن یاران حضرت مهدی(عج)؛

- ارائه الگوهای برجسته جوانان صدر اسلام و انطباق آن با شرایط کنونی جامعه با استفاده از ابزار هنری؛

- تقویت نیروی صمیمیت و پاکی با حمایت از منزلت انسانی، گرایش به امور اخلاقی و معنوی، عدالت خواهی و ... بر اساس آیات و روایات؛

- ایجاد زمینه های لازم برای حاکمیت عقلانیت و تشویق به شناخت توانمندی ها؛ استعدادها و توانایی های بالقوه؛

- ارائه راه کارهای مناسب برای تأمین علاقه او به ورزش، زیبایی جویی و هنر، تلاش علمی و ...؛

- هشدار نسبت به عدم رضایت خداوند و اولیای دین از جوانان خطاکار و بیان شدت عذاب الهی و ... ؛

1-2. گسترش آگاهی والدین و اولیای جامعه نسبت به ظهور و بروز غرایز (به ویژه غریزه جنسی)

- ضرورت تأمین معقول این نیاز مهم در شرایط سنی مناسب؛

- راه کارهای علمی و عملی واقع بینانه برای جلوگیری از طغیان، سرکوب و اتلاف آن؛

- ویژگی های دوران بلوغ، بلوغ زودرس، دیر رس و ...؛

- خطرات مادی و معنوی خود ارضایی و آثار جسمی و روحی آن.

1-3. برنامه ریزی دقیق و واقع بینانه برای استفاده از انرژیِ سرشار و تحرک فراوان

- هدایت نیروی خیال پردازی و آرمان گرایی و خطر پذیری جوان در مسیر ابتکار، اختراع، سازندگی و آمادگی برای مدیریت منابع و نیروی انسانی؛

- هدایت ویژگی استقلال طلبی او برای بهره رسانی به جامعه؛

- بیان هنرمندانه نکات برجسته، آموزنده و منطبق با اقتضائات زمان از داستان پیامبرانی؛ مانند طالوت، حضرت یوسف(ع)، حضرت ابراهیم(ع)، حضرت موسی(ع)؛

- داستان حضور پیامبر اسلام(ص) در میان جوانان؛ مانند: وزنه برداران جوان، پذیرفتن نظر مشورتی آنان، به کار گرفتن جوانان در فرماندهی غزوات و ... ؛

- داستان روابط صمیمانه ائمه با جوانان و احترام به آنان؛

- بیان جایگاه جوانان در ادبیات ایران؛

- بیان عالمانه و هنرمندانه آینده تاریخ بشریت و جایگاه جوانان غیور و پرهیزکار در سپاه حضرت مهدی(عج)؛

- بیان فداکاری، شجاعت و مقاومت جوانان غیور کشور در پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و دفاع مقدس؛

- استفاده از قلم های زیبا در جهت تبیین لذتِ ، ترک لذت و نمایش لذت های واقعی و پایدار؛

- تبیین دقیق، عالمانه و واقع بینانه لذت های واقعی و مقایسه آن با لذت های کاذب و زود گذر؛

- تحریک حسّ غیرت، با ترسیم ناخوشایندی خیانت نسبت به خانواده و عزیزان انسان؛

- تقویت حسّ مراقبت از نگاه آلوده با بیان آثار و نتایج زیان بار و هلاکت آور آن؛

با استفاده از شیوه های تبلیغ؛ حکمت، موعظه، جدال نیکو(7) ، راه کارهای تشویق و انذار جوانان مسلمان می توان، زمینه لازم برای شناخت خویشتن و بازیابی جایگاه و منزلت خود در خانواده و جامعه را در منظر دید او قرار داد.

اکنون به بررسی نظرات اندیشمندان حوزه علمیه به پرسش های اصلی می پردازیم:

1. شاخصه های جوان موفق از نظر اندیشمندان

اندیشمندان مذکور موارد زیر را از شاخصه های جوان موفق دانسته اند. چنانکه یاد آور شدیم این شاخصه ها، همان تعالیم اسلام و انتظارات دین از جوانان مسلمان است.

دین باوری و پای بندی به اصول و ارزش های دینی، تلاش برای کسب حلال(33 مورد)، آینده نگری و هدفمندی، وقت شناسی، برنامه ریزی صحیح، انضباط، استفاده بهینه از دوران جوانی، کشف استعدادها و شکوفا کردن آن (38 مورد)، داشتن اعتماد به نفس، اراده قوی(16 مورد)، برخورداری از سلامت و اعتدال روح و روان(12مورد)، برخورداری از سلامت جسم، ورزش، تفریح سالم(11مورد)، مقابله با هوای نفس، اخلاق پسندیده( 10مورد)، احساس مسئولیت، مطالعه و رشد علمی، نو گرایی و نوآوری(8 مورد)، دقت در انتخاب دوست(3مورد)، پای بندی به آرمان های ملّی، تحت تأثیر فرهنگ غربی نبودن (6مورد)، احترام به پدر و مادر، استفاده از تجربه بزرگترها، مشورت(6 مورد)، داشتن مربی صالح دینی، جستجو برای یافتن پاسخ سوءالات دینی(2 مورد)

نقد و تحلیل

گرچه بیشتر توصیه ها بر رموز موفقیت جوان دیندار تکیه دارد، به برخی از موارد جامعه شمول نیز اشاره شده است که به همه جوانان قابل تعمیم است.

نکات قابل تأمل در این پرسش آن است که: اصلی ترین لازمه دستیابی جوان به شاخصه های مذکور، اصلاح ساختار و زیر بناهای جامعه است. اگر زیر ساخت های جامعه از سلامت کافی برخوردار نباشند، بسیاری از تلاش ها عقیم مانده و به نتیجه نمی رسد. گام های جوانان، آنگاه اثر گذار و نتیجه بخش است که امور زیر مورد توجه قرار گیرد.

1. مهیا شدن جایگاه ارزشی مناسب در جامعه برای این صفات، گسترش فرهنگ ارزش ها در کلان شهرها و سوق دادن جوّ عمومی جامعه به نفع جوانان صالح و سالم.

بدین معنی که جوان احساس کند که جامعه برای چنین صفاتی، ارزش قائل است و به آن بها می دهد. اگر جو حاکم بر جامعه چنان باشد که جوانان نسبت به صفات والای انسانی احساس نا امنی کنند و مورد تمسخر و تحقیر همسالان خود قرار گیرند و عقب مانده و بی فرهنگ تلقی شوند، یقیناً گرایش آنان به فضائل اخلاقی سست خواهد شد.

اعترافات خصوصی بعضی از جوانان نشان می دهد که برای عقب نماندن از آنچه در بین دوستانشان محبوبیت تلقی می شود، گاه تظاهر به برخی صفات ناشایستِ مورد علاقه آنان کرده و صفات خوب خود را پنهان می کنند.

برخی از دختران جوان علیرغم اینکه در درون خود از برخی نابسامانی ها رنج می برند، ولی برای هم آهنگی با همسالان خود، نسبت به حجاب خود تعلل می ورزند و تظاهر به داشتن دوست پسر می کنند.

متأسفانه جوّ کلّی حاکم بر جامعه اسلامی، نه تنها بستر لازم را برای افراد خوب و صالح فراهم نکرده است، بلکه آنان را به انزوا می کشاند.

این امر علاوه بر تضعیف گرایش به دین و ارزش های اخلاقی، روحیه جوانان را درهم می شکند و انگیزه آنها را در پای بندی به اصول ارزشی کاهش می دهد.

2. مهیا کردن ابزار کافی و مناسب برای استفاده بهینه از دوران جوانی.

اگر جامعه برنامه مناسبی برای آینده جوانان نداشته باشد و آینده تحصیلی، شغلی و ... جوان مبهم باشد. و در مقابل افرادی با استفاده از صفت چاپلوسی، رانت و ... بدون زحمت و تخصص از مزایای ویژه ای استفاده کنند، نمی توان انتظار داشت که جوانان، به اصول اخلاقی و فرهنگ تلاش و کار پای بند باشند.

3. شرایط و لوازم رشد

در جامعه عدالت خواه و حق گرا باید تحصیلات، ویژگی های فردی و اجتماعی و سایر شرایط لازم برای دستیابی به مسئولیت ها و امکانات جامعه، کاملا شفاف و روشن باشد، تا زمینه رقابت سالم در جامعه فراهم آید. و افراد با دلگرمی و برنامه ریزی، به کسب شرایط مطلوب بپردازند. در این صورت امید به زندگی در آنان افزایش می یابد و به مسئولین خود اعتماد می کنند و به این باور می رسند که افرادی که بر مسئولیت های کلیدی تکیه زده اند، لیاقت آن را داشته اند. اما اگر ملاحظه کنند، که افرادی با علم، اخلاق و امتیازات فراوان، تجربه و کارآیی مناسب، قدرت و توان کافی برای حل مشکلات جامعه، مورد بی مهری قرار گرفته و افرادی کم توان، با تحصیلاتی بی ارتباط به مسئولیت و ... بر اریکه قدرت تکیه زده اند، علاوه بر آنکه به برنامه ریزی و آینده نگری خود اعتماد نخواهند کرد، نسبت به مسئولین دلسوز و کاردان نیز بدبین خواهند شد.

برخی از جوانان، از رشته تحصیلی، شرایط محیط تحصیل، مواد درسی و ... خود، خرسند نیستند، ولی هیچ انگیزه ای برای پی گیری و ارائه راه حل مناسب ندارند؛ زیرا احساس می کنند که حتی اگر بتوانند مسئولین را متقاعد کنند که خواسته آنان حق است، به علت وجود نظام بوروکراسی به این زودی جواب نمی دهد، و آنان به مطلوب خود دست نمی یابند. از چنین فضایی نمی توان انتظار معجزه داشت.

4. برخورد صادقانه و متعادل

در تلاش برای پای بند کردن جوانان به آرمان های الهی و ملی و دوری آنان از فرهنگ غرب، باید با آنان به صورت صادقانه برخورد کنیم. با بزرگ نمایی ضعف های دیگران و غلو در محاسن خودی نمی توان به مطلوب دست یافت. و در این مسیر نکات زیر قابل تأمل است:

الف- تقویت شعور

با شعار نمی توان جوانان را فریب داد. امروزه شبکه جهانی اینترنت، جهان را به صورت دهکده کوچکی درآورده که همه به راحتی می توانند با هر جای آن که بخواهند ارتباط برقرار کنند. بنابراین باید واقعیت امور را آنچنان که هست برای جوانان بیان کرد و معایب و محاسن دنیای غرب را با دلایل علمی و شواهد کافی در برابر دیدگان آنان قرار داد، تا با چشم باز و بصیرت کافی، راه درست را انتخاب کنند. اطلاعات غلط و یک جانبه اعتماد آنان را سلب کرده و موجب می شود که هیچ واقعیتی را نپذیرند.

ب- تلقی صحیح از دین

اگر نوع تلقی از دین اسلام که حیات بخش، تعالی آفرین، سیراب کننده جان و روح و جاودانه است با رفتار دینی متن اجتماع، مغایر و متفاوت باشد، و دین جریانی ناکارآمد و وسیله عقده گشایی جلوه کند، یقینا افکار بیگانه بر ذهن جوانانی که لذت دینداری را در عمق وجود خود نچشیده اند، غالب می شود؛ زیرا تعداد جوانانی که لذتِ ترک لذت را درک کرده اند، بسیار اندک هستند.

ج- تطبیق دین با مقتضیات زمان

ارائه دین به صورتی که با ضروریات زندگی انسان، در معارضه و تقابل باشد، دین را ناکارآمد و غیر معقول می سازد. انسان فهیم می اندیشد که چگونه ممکن است خداوندی که انسان را با نیازهای فطری و طبیعی آفریده است، به نیازهای او پاسخ مناسب ندهد، بلکه آن را سرکوب کند.

اگر عالمان دین مقتضیات زمان و ضروریات زمانه را در نیابند و زبان، بیان و شیوه ارائه دین را متناسب با هر دوره از زندگی انسان، هماهنگ ننمایند. چنین دینی نمی تواند پاسخ گوی ضروریات زمانه باشد. و جوانان به آن رو نمی آورند.

د- ارزش گذاری معقول

اگر در ارزش گذاری مسائل زندگی و نظام پاداش و کیفر به صورت سلیقه ای عمل شود و مردم از آنچه عذاب های سخت در پی دارد، آسوده خاطر شوند، گناهان بزرگ، آسان و زشتی ها، روا جلوه کند و جرم های بزرگ کوچک بنماید... و بر عکس برای خطاهای کوچک مجازات های سخت، ترسیم شود و امور کوچک و جزئی، بزرگ و پر اهمیت بنماید و برای کاری اندک، پاداشی فراوان بیان گردد، ارزش های اخلاقی و انسانی شکسته می شود و حریم دین و شرع، زیر پا گذاشته می شود. بیان دقیق و عقلایی نظام پاداش و کیفر و حریم ارزش های انسانی، علاوه بر ایجاد امنیت و اعتماد، بر سرعت رشد و تکامل جامعه می افزاید.

کسانی که بر بخش هایی از دین (مثل ارزش مالکیت، لزوم حاکمیت و ..) تأکید بسیار دارند و به بخش هایی دیگر، (مثل ضرورت اجرای دقیق قسط، مساوات، ساده زیستی، برخورد با متکاثران و مترَفان) بهایی نمی دهند و عملا به این امور حیاتی اسلامی، انسانی و اجتماعی نمی پردازند، زیانی بزرگ و جبران ناپذیر به دین می زنند...؛ زیرا باعث سستی مردم، به ویژه جوانان، در عقیده و عمل می شوند.(8)

ه - ارائه دین بی تکلّف

نظام دینی، نظامی مبتنی بر راه های سهل و آسان و قابل عمل است و از آداب و تکالیف سخت، به دور است.

خداوند می فرماید: «یُریدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْر»(9) و «ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَج»(10)

پیامبر (ص): بَعَثَنِی بِالْحَنِیفِیَّهِ السَّهْلَه السَّمْحَه؛(11) خداوند مرا بر شریعت و دین حنیف، آسان و ملایم مبعوث کرده است.

امام علی(ع) فرمود: «خیر الامور ما سهلت مبادیه و حسنت خواتمه و حمدت عواقبه؛(12) بهترین کارها آن است که مبادی آن آسان، اواخر آن نیکو و سرانجام آن پسندیده و ستوده باشد».

جوانان نباید دین را مانع بهره مندی آنان از لذت های غریزی، تفریح و ... بدانند، بلکه باید بفهمند که اسلام بهترین و سالم ترین راه برخورداری ایشان را از پاکیزه ترین نعمت های زندگی فراهم آورده است.

د. احترام به والدین

لازمه احترام جوانان به پدر و مادر و بزرگترها، آن است که نوع نگاه خانواده و جوان نسبت به یکدیگر تعدیل یابد. معمولاً والدین به جوان همانند کودک می نگرند. عدم درک جوانان باعث کشمکش بین آنان و والدین می شود. جوان به خود حق می دهد که در افکار، عقائد و مسائل خانواده اظهار نظر و در مقابل تحکم و دستورات والدین مقاومت کند. متأسفانه برخی پدران و مادران استقلال لازم را به جوانان نمی دهند؛ زیرا به آنان اعتماد کافی ندارند و نسبت به آنان مشکوک هستند.

و گاه نوعی تضاد در رفتار برخی والدین وجود دارد؛ زیرا هر گاه کاری مطابق میل خود از او بخواهند و او مخالفت کند؛ می گویند: مگر بچه ای؟ و اگر جوان چیزی را بخواهد که پدر و مادر موافق با آن نباشند، می گویند: هنوز بچه ای!

با اصلاح رفتار نسل گذشته، تعدیل انتظارات آنان، شناخت شرایط زمان و توقعات نسل جدید و تعدیل آن، می توان به تدریج از این فاصله کم کرد. بسیاری از پدران و مادران در مقابل رفتار فرزندان خود، قدرت اتخاذ هیچ تصمیمی ندارند.(13) و این بزرگ ترین مانع تربیت و سعادت جوانان است.

2. مهم ترین آسیب های فرا روی جوانان امروز

دومین پرسشی که این مصاحبه به آن پرداخته است، آسیب هایی است که جوانان را تهدید می کند. اکنون به بررسی آن می پردازیم.

بحران عاطفی، سرخورگی، شکست روحی(11مورد)، غرور و خودخواهی، احساس یأس و ناامیدی نسبت به آینده(11 مورد)، هرج و مرج فرهنگی، گسترش ماهواره، اینترنت و ترویج بی بند و باری توسط آنها ، دسترسی به فیلم های مستهجن، تنش و آسیب زایی محیط(11 مورد)، انحرافات جنسی(7مورد)، قطع روابط عاطفی قوی بین والدین و فرزندان و بی اعتمادی(10 مورد)، دوستان ناباب(6 مورد)، بی هویتی و دین گریزی، گرایش به فرهنگ بیگانه، احساس پوچی (22 مورد)، احساس تعارض میان سنت و مدرنیته(6 مورد)، بیکاری، اوقات فراغت (8 مورد)، عدم جامعه پذیری و هنجار مندی(9 مورد)، ضعف عقلانیت در جامعه، ظهور عرفان ها و تصوف کاذب (4 مورد)، بالا رفتن سن ازدواج (4 مورد)، عدم وجود آموزش های مناسب دین، عدم وجود نظارت کافی در مدارس، رسانه های جمعی (4 مورد)، عدم پاسخ مناسب به نیازهای جوانان( 4 مورد)، توقع بیش از حدّ جوانان، اعتیاد، بی اعتمادی ، ضعف غیرت، بد حجابی، سبک شمردن گناه، عدم برنامه ریزی، ولخرجی(8 مورد)، ضعف قدرت شناخت مسائل (1مورد)، تضاد محیط باز دانشگاه و محیط بسته مدارس(1مورد)، ضعف مناسبات سیاسی و اقتصادی جامعه، دنیا زدگی، وجود سنت های قومی و قبیله ای(3 مورد)، دور کردن جوانان از روحانیت، اظهار نظر افراد غیر متخصص در مسائل جوانان(2مورد)

نقد و تحلیل

بدون تردید هر انسانی در زندگی خود با تهدیدهایی مواجه است. از آنجا که جوانان سرمایه های اصلی جامعه هستند، با خطرات بزرگتری مواجه هستند، و چون تجربه کافی و لازم را برای رویایی با آن ندارند، در برابر آن سر فرود می آورند و تسلیم آن می شوند. نا امنی زندگی جوان، آرامش خانواده و جامعه را نیز تهدید می کند.

برای آسیب زدایی از زندگی جوانان، باید توجه شود که امر تربیت کاری بسیار ظریف، دقیق و دشوار است و به سادگی به ثمر نمی نشیند، فعالیت های تربیتی دیر بازده و کم نتیجه اند. به همین دلیل امام علی(ع) می فرماید: «اگر یک نفر به دست شما تربیت شود، از آنچه خورشید و ماه بر آن بتابد، پر ارزش تر است».(14) دامنه مشکلات تربیتی برای جوانانی که انگیزه و گرایش مذهبی ندارند و به قوانین اجتماعی و اخلاقی و هنجارهای جامعه اعتنا نمی کنند، بسیار وسیع تر و دشوارتر است.

برای تدارک زیر ساخت های مناسبی که علاوه بر جلوگیری از گسترش آسیب های موجود، زمینه پیشگیری از چالش ها را نیز فراهم کند و سعادت جوانان را تأمین نماید، امور زیر حائز اهمیت و توجه است:

1. ارزیابی علمی و بالینی علل بحران عاطفی، سرخوردگی و ...؛

2. کارشناسی دقیق علمی و هنری برای جستجوی راه کارهای کم رنگ کردن اثر پذیری از ماهواره و ...؛

توضیح: برای ثمر بخشی چنین تلاشی، می توان بدون اعلام عمومی و رسانه ای، با تشکیل تیم هایی مرکب از افراد خبره در رشته های مختلف، جوانانی از این گروه را به محافل دوستانه دعوت کرده و با کمک آنان، انگیزه های گرایش به این ابزار و راه کارهای مناسب، برای مقابله با آن را فراهم آورد.

3. ارزیابی علمی و دقیق میزان و نوع انحرافات جنسی و علل و زمینه های آن

اطلاع از نوع و میزان انحرافات، نقش مهمی در برنامه ریزی برای مطالعه و حل مشکلات به دست می دهد.

4. بررسی علمی امور خوشایند جوانان

توضیح: بسیاری از جوانان به دلیل عدم دسترسی به تفریحات سالم و برخورداری از اوقات فراغت زیاد به امور ضد ارزشی روی می آورند. اگر امکانات مناسب و منطبق با سلیقه و طبع آنان فراهم شود، یقینا از این آفت کاسته خواهد شد. شناخت امور مناسب با طبع جوانان و تلاش برای جایگزین کردن امور ارزشی مشابه آن، نقش فراوانی در تأمین آن دارد.

5. اصلاح بینش و گرایش جوانان نسبت به زندگی سالم

بسیاری از جوانان هیچ اطلاعی از تعالیم دینی، ارزش های انسانی و اخلاقی ندارند و هیچ یک از امور زندگی را تجربه نکرده اند. عده ای از آنان نیز نسبت به دین، بدبین هستند که البته قسمتی از آن ناشی از عدم اطلاع آنان است. ارائه طریق های متفاوت تربیتی و برخوردهای چندگانه و نسنجیده و ... موجب بدبینی آنان نسبت به خانواده و جامعه شده است. تلاش هنرمندانه و یک نواخت و ارائه راه حلی هم آهنگ و منطبق با واقعیت های موجود، امری ضروری و کارساز است.

6. ارتباط صمیمانه و نزدیک روحانیت با جوانان

از آنجا که روحانیون اثر زیادی در اصلاح روش، منش و بینش جوانان دارند، نزدیک شدن آنان به نسل جوان می تواند بسیاری از مشکلات اخلاقی جوانان را حل کند.

با توجه به اینکه عده زیادی از جوانان، اهل حضور در مسجد نبوده و یا لااقل به استماع سخنرانی های مذهبی دل نمی دهند، اگر برنامه منسجم و سازمان یافته ای برای ارتباط چهره به چهره جوانان با روحانیت فراهم شود، بسیار کارساز و اثر گذار خواهد بود.

حضور روحانیون جوان و خوش اخلاق در مدارس برای تدریس دروس دینی، عربی و اقامه نماز جماعت، علاوه بر تقویت این ارتباط، در شناسایی نیازهای واقعی جوانان، ضعف محتوای کتب درسی، ارتباط با خانواده آنان و اصلاح زیر ساخت های تربیتی نقش عظیمی خواهد داشت.

7. برنامه ریزی مناسب تبلیغی و استفاده بهینه از رسانه ملی

با یک برنامه کارشناسی و علمی، برنامه های تربیتی همه ارگان ها، هم آهنگ و همگی بر ارزش های ملّی و جمعی تکیه و از دامن زدن به امور متفرقه و آنچه موجب دنیا گرایی ، ثروت اندوزی و ... است، بپرهیزند.

صدا و سیما که دانشگاه عمومی کشور است، تبلیغات را از شیوه غربی خارج کرده و به اصول تربیتی و ارزشی تأکید کند. و علاوه بر اصلاح شیوه تبلیغات تجاری ، یک بخش به نام تبلیغات فرهنگی ایجاد شود. و در هر برنامه تعدادی از جوانان مبتکر، اخلاقی، درس خوان و ... معرفی شوند.

در مسابقات مختلفی که به صورت هنرمندانه اجرا می شود، به طرح سوءالاتی که دانستن آن برای جوانان ضروری است، بپردازند. جوایز مسابقات نیز منطبق با ارزش سوءال، تلاش واقعی پاسخ دهنده و ذوق و سلیقه او تهیه شود. اگر در صدا و سیما برای پاسخ به یک سوءال بسیار ساده (با کمک مجری برنامه)، مبلغ قابل توجهی جایزه داده شود، جوایز اندک مدارس و سایر مراکز تبلیغی، نمی تواند توجه کسی را جلب کند و لذا زمینه رقابت را نفی می کند.

تبلیغات مذهبی از تأکید بر عزاداری و سخنرانی های احساسی فاصله بگیرند و با زبان هنری به نکات کلیدی و آرمان های والای دینی بپردازند. پخش سخنرانی از طریق سیما، زمانی مطلوب است که با ابتکار به گزینش قسمت های مهم سخنان گوینده، و آن تنوع بپردازد تا جاذبه ای برای شنیدن فراهم کند.

ضبط برنامه های نمایشی جوانان در دبیرستان ها و دانشگاه ها و اختصاص زمان خاصی برای نمایش آن در شبکه های صدا و سیما، علاوه بر تأمینِ کم هزینه برنامه های سیما، موجب تشویق جوانان و تلاش آنان برای رقابت و بهبود برنامه است. و گام مهمی در جهت پر کردن اوقات فراغت سالم خواهد بود. بعلاوه مطالبی که از زبان گروه همسال خود آنان، بیان شود، اثر مضاعفی بر رفتارشان خواهد داشت.

بر گزاری میز گردهای مختلف با تشکل های مختلف جوانان، در مدارس و دانشگاه ها، حداقل ماهانه یکبار و شنیدن نظرات و انتقادات آنان، علاوه بر تقویت ارتباط عاطفی و تخلیه، زمینه رشد و مطالعه بیشتر را فراهم می کند.

تشکیل کار گروه هایی از جوانان برای نوشتن قصه، رمان، تحقیق در زمینه های مختلف مبتلا به جوانان نیز گامی بسیار ارزشمند در این مسیر می باشد.

3. راهکارها و راه حل های مشکلات جوانان در آموزه های دینی

در سومین پرسش این مصاحبه راه حل مشکلات جوانان در آموزه های دینی مورد بررسی قرار گرفته است.

اطلاع رسانی و دانش افزایی به موقع برای مقابله با آسیب های فرهنگی با اولویت پیشگیری(9 مورد)، بستر سازی مناسب برای تحقق استعدادهای جوانان و بها دادن به ایده های آنان(12 مورد)، استفاده از تشویق و محبت، به جای امر و نهی آمرانه (7 مورد)، توجه خاص به امر تربیت در آموزش و پرورش(5 مورد)، تشویق جوانان به ارتباط با روحانیت و گسترش محافل دینی(7 مورد)، حل مشکلات ازدواج دائم، ازدواج موقت و اشتغال(8 مورد)، ارائه ساده و روان دین برای جوانان(4 مورد)، گسترش مراکز مشاوره(4 مورد)، آموزش به والدین و تقویت بنیه مذهبی خانواده ها(4مورد)، توجه به تفریحات سالم، برنامه ریزی برای اوقات فراغت، گسترش اماکن ورزشی و تشویق جوانان به ورزش (5 مورد)، گسترش فرهنگ کتابخوانی( 2 مورد)، استفاده از نظرات جوانان، تجربه کشورهای دیگر، ارائه الگوی مناسب برای ارتباط با جنس مخالف، موسیقی و ... .

نقد و تحلیل

1. دانش افزایی برای پیشگیری و مقابله با آسیب های فرهنگی

آسیب های فرهنگی بسیار نامحسوس و خزنده است. از این روی روش پیشگیری و نوع مقابله با آن بسیار دشوار است. اولین و مهم ترین گام در این مسیر، ایجاد رابطه ای صادقانه و عاطفی میان اولیای امور فرهنگی و جوانان است.

روحانیون از افرادی هستند که با انتقادات سازنده و راه حل های مناسب خود می توانند این راه را هموار کنند. انتقاد به موقع و عالمانه از برنامه های جاری کشور، یکی از راه های مطلوب برای گسترش این رابطه است. اگر روحانیون از برنامه های جاری کشور، انتقاد نکنند، متهم به سازش، بی تفاوتی، بی اطلاعی و ... می شوند و از منزلت آنان در چشم جوانان، کاسته می شود.

لازمه مقابله با آسیب های فرهنگی، علاوه بر شناخت عمیق و همه جانبه آن، ارائه شیوه ای مناسب و جایگزینی مطلوب است. اگر با منکر مبارزه شود و هیچ معروفی جای آن ننشیند، بدون شک به نتیجه نخواهد رسید. با کارهای شعاری و ضعیف نمی توان در برابر سیل بنیان بر انداز و قدرتمند شبیخون فرهنگی، مقاومت کرد.

سنگرهای دفاع فرهنگی باید بسیار قوی و پولادین باشد( که البته اصل دین چنین است) تا بتواند در برابر تهاجم شیطانی مقاومت کند.

2. بستر سازی مطلوب برای تأمین خواسته های به حق جوانان

در صد بالایی از جوانان، در پی اظهار شخصیت و تعیین موقعیت اجتماعی خود هستند. بسیاری از بد اخلاقی ها و رفتارهای ضد ارزشی، حتی برخی از اقدام به خود کشی ها، برای خود نمایی است. بنا بر این باید خود جوانان را به کار گرفت و به آنان بها داد و از اندیشه خود آنان برای حلّ مشکلات و یافتن راه حل های مطلوب استمداد جست.

برنامه ریزی ها و مطالعاتی که بدون حضور جوانان و به دور از واقعیت های موجود، انجام شود به نتیجه مطلوب نمی رسد.

3. ارائه دین به صورت واقع بینانه و متناسب با زمان

اگر جوان، خواسته های خود را در تعالیم دینی مشاهده کند و دریابد که دین نه تنها با بسیاری از نیازهای او مخالفتی ندارد، بلکه راه حل های دقیق تر و سالم تری در اختیار او قرار می دهد و سعادت دنیا و آخرت او را تضمین می کند، به یقین شوق او به آموزش تعالیم دینی افزایش خواهد یافت.

مخصوصا اگر رفتار والدین، دبیران و ... منطبق با فرهنگ حیات بخش اسلام و در جهت تأمین کرامت نفس و تثبیت شخصیت و منزلت او باشد، گرایش او به دین چند برابر خواهد شد.

4. گسترش امکانات ورزشی

با توجه به تأکید اسلام بر شنا، تیر اندازی، اسب سواری و ... باید یک بسیج عمومی(مانند سنگر سازی در دوران دفاع مقدس) در سراسر کشور ایجاد شود و همه امکانات جامعه برای تأمین آن به کار گرفته شود.

گرانی و مشکلات دستیابی به امکانات ورزشی که سازنده ترین و سالم ترین راه تخلیه انرژی جوانان است، اجازه نمی دهد که آنان گام در راه های ناصواب نگذارند.

5. ارتباط با جنس مخالف

در شرایط فعلی جامعه، ظاهرا ارتباط دختران و پسران اجتناب ناپذیر است، ولی دارای هیچ الگوی مشخصی نیست. از مجریان دختر و پسر، زن و مرد صدا و سیما تا بازیگران تئاتر و ... دانش آموزان و دانشجویان، دارای نوعی ارتباط هستند، که برخی از این ارتباط ها، هیچ ضرورتی هم ندارد.

تلاش عالمانه برای یافتن الگوی مناسب و سالم ارتباط دختر و پسر، که با تعالیم اسلام، شئون جامعه، اخلاق انسانی و شخصیت جوان مغایرت نداشته باشد، یکی از ضرورت های اجتناب ناپذیر جامعه و از بزرگترین باقیات و صالحات است.

با تشکیل تیم های کارشناسی و مطالعه در زمینه های دینی، جامعه شناسی، روانشناسی، تربیتی و ... می توان الگویی متعادل و به دور از افراط و تفریط فراهم آورد و آنگاه با نا هنجاری های آن مبارزه کرد.

طرح ناشیانه و نسنجیده و کارشناسی نشده ازدواج موقت که بارها مطرح شده و آثار زیان بار خود را نشان داده است، آب به آسیاب دشمن انداختن است و موجبات سوء استفاده فراوان هوسبازان را فراهم می کند. و قبل از بررسی علمی و تبیین عوارض و نتایج آن، نباید در عرصه تربیت طرح شود.

یکی دیگر از سرگرمی های جوانان، موسیقی و استفاده از آهنگ های هیجان آور و پر سر و صداست. امروز با طرح موسیقی مطرب و آهنگ مناسب با مجالس لهو و لعب نمی توان به این نیاز روز افزون پاسخ داد. در این مورد نیز نیازمند کارشناسی علمی و دقیق هستیم.

ارتباط مطلوب با جوانانی که قربانی این ناهنجاری ها هستند و اصلاح بینش آنان و استفاده از آنان برای حل این معضلات، تا حدود زیادی کار را آسان می کند.

6. فرهنگ کتابخوانی

لازمه گسترش فرهنگ کتاب خوانی، در دسترس بودن کتاب های مفید، شیرین، پر محتوی و منطبق با ذوق و علاقه جوانان است.

گرچه قیمت کتاب نسبت به مایحتاج زندگی بسیار ارزان است، اما عنایت به اینکه رویکرد به فرآورده های فرهنگی، خوشایند طبع جوانان نیست، فراهم آوردن کتاب های رایگان و ارزان قیمت با کیفیت مطلوب، زمینه ساز گرایش آنان به کتاب است. ( اینکه قرآن کریم بارها تأکید می کند که پیامبران از شما مزدی نمی خواهند و پاداش آنان بر عهده خداوند است، این درس را در بر دارد که هزینه اصلاح اخلاق جامعه را نباید با هزینه معیشت آنان سنجید)

استفاده از خود جوانان برای نگارش خاطرات، مشکلات، موفقیت ها و ... و اصلاح آن توسط کارشناسان و ... هم نقش مطلوب در تأمین سرگرمی و اوقات فراغت آنان دارد و هم زمینه لازم را برای تولید علم فراهم می کند.

توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که تفریحات مذکور نمی تواند پاسخ گوی همه نیازهای عصر متمدن و غرب زده کنونی باشد و باید با یک برنامه ریزی دقیق، نوع تفریح مورد علاقه جوانان را بررسی کرد و سپس با تفریح سالم ارزشی و انسانی، تطبیق کرد.

پیشنهادات

در پاسخ یکی از پرسش ها، پیشنهاداتی به سازمان ملی جوانان شده است. این سازمان، وظیفه هم آهنگی و ایجاد ارتباط بین متصدیان مختلف امور جوانان را بر عهده دارد. نگاه اندیشمندان حوزه به این مسئولیت ها نیز قابل تأمل است.

نظراتی که در این بخش طرح شده ، فقط مربوط به جوان مسلمان نیست، بلکه شامل حال همه جوانان می شود. هر اداره یا گروهی که بتوانند در جهت تأمین تمام یا برخی از این امور تلاش کنند، نقش بسیار مهمی در اعتلای فرهنگی و سامان بخشی به امور جوانان ایفا خواهند کرد. محورهای اصلی این پیشنهادات در چند عنوان تنظیم شده است که عبارتند از:

1. کلیات

- تشکیل اتاق فکر و استفاده از تمام امکانات موجود برای طراحی مهندسی فرهنگی کشور به منظور:

- ارائه راه حل های اساسی برای پیشگیری و مقابله با مشکلات جوانان؛

- الگو گیری از سازمان های موفق جهان؛

- حمایت از نخبگان جوان؛

- شناسایی معلمین دلسوز و حمایت از آنان ؛

- استخراج راه کارهای حل مسایل جوانان با استفاده از آموزه های دینی؛

- ایجاد پل ارتباطی بین جوان و روحانیت؛

- ایجاد شورای عالی تربیت.

2. اشتغال

- تقویت فرهنگ کار و گسترش توجه به منافع ملی؛

- برنامه ریزی و تلاش برای تبدیل فرهنگ مدرک گرایی به مهارت گرایی و ایجاد بسترهای لازم برای مهارت افزایی؛

- گسترش اقتصاد آزاد و فعالیت بخش خصوصی با کنترل و نظارت کافی؛

- برنامه ریزی برای اشتغال در محیط های متناسب با استعداد و کارآیی بهینه با توجه به روحیه آقایان و خانم ها ؛

- جدی گرفتن خلاقیت جوانان.

توضیح: برخی از صاحب نظران معتقدند: با توجه به اینکه از نظر تعالیم اسلامی مرد عهده دار هزینه زندگی است، باید اولویت کار را به مردان داد. این نظریه با واقعیت های موجود همخوانی ندارد. از طرفی زنان در برخی امور از مهارت بالاتری برخوردارند و کارآیی بیشتری دارند. از طرفی در برخی مشاغل؛ مانند معلّمی و امور درمانی باید به تناسب از دختر و پسر، برای اشتغال بهره گرفت.

3. مسکن

- تولید خانه های اجاره به شرط تملیک؛

- تخصصی کردن برنامه اجرا و تأمین مسکن؛

- الگو گیری از کشورهای موفق؛

- تشکیل ستاد خیرین مسکن ساز؛

- ساختن شهرک ها و مجتمع های مسکونی.

توضیح: در بسیاری از کشورها، به دلیل ثبات ارزش مسکن و اجاره بها، حرص و ولعی برای داشتن خانه شخصی وجود ندارد و غالب افراد ترجیح می دهند که مستأجر باشند. مخصوصا اینکه خانه هایی با امکانات کافی در معرض اجاره قرار می گیرند. تلاش در مسیر این الگو می تواند نقش موءثری در تأمین مسکن جوانان داشته باشد.

4. اوقات فراغت

- برگزاری اردوهای فرهنگی، تربیتی، مذهبی و ایجاد مکان هایی جهت تخلیه انرژی جوانان؛

- تشویق جوانان به ورزش، نویسندگی و ...؛

- مهارت آموزی به خانواده ها و استفاده از امکانات آنها برای تأمین نیازهای تفریحی؛

- تأسیس کانون هایی برای تأمین سلایق مختلف.

5. آسیب های اجتماعی

مطالعه دقیق و علمی آسیب ها ، تهدیدها و فرصت ها ؛

- افزایش بینش جوانان نسبت به هجوم فرهنگی؛

- استفاده از هنر، قلم و ... برای نشان دادن خطرها به جوانان ؛

- تقویت خودباوری و عزت نفس در جوانان.

6. شکاف بین نسل ها

با توجه به اینکه وجود در صد اندکی اختلاف بین نسل ها، به دلیل تفاوت زمان و اقتضائات آن، طبیعی و قابل قبول است، امور زیر پیشنهاد شده است:

- برنامه ریزی علمی برای ترمیم و جلو گیری از گسترش این شکاف؛

- به روز کردن محتوای فرهنگ ارزشی و ملی؛

- نقد و بررسی فرهنگ بیگانه و بیان نقاط ضعف و قوت آن؛

- تبیین ضرورت احترام به نسل گذشته و استفاده از تجربیات آنان.

7. ازدواج

- تسهیل در امر ازدواج؛

- اصلاح فرهنگ ازدواج؛

- برنامه ریزی کلان ملی برای حل مشکل ازدواج؛

- استفاده از امکانات مختلف جامعه از جمله صدا و سیما و ... .

8. راهکارهایی برای تربیت جوانان

- سالم سازی محیط اجتماع؛

- تقویت خودباوری و اعتماد به نفس در جوانان؛

- ارائه کاربردی اصول تربیتی اسلام؛

- تقویت حس مسئولیت پذیری در جوانان؛

- معرفی دین بر اساس مقتضیات زمان و پاسخ به شبهات جوانان؛

- ارتباط چهره به چهره مسئولین با جوانان؛

- ایجاد بینش مناسب در مسائل سیاسی؛

- احترام گذاشتن به مبانی فکری جوانان؛

- استفاده از نظریه های بومی در امر تربیت؛

- بهره مندی از تمایل جوانان به خود آرایی و ... در تقویت روابط عاطفی و انسانی با آنان.

جمع بندی و نتیجه گیری

مجموع نظرات ارائه شده نشان دهنده دلسوزی و نگرانی اندیشمندان حوزه نسبت به مسائل جوانان است. تلاش آنان در جهت ارائه راه حل هایی برای رفع نارسایی ها، قابل تقدیر است، اما لازمه دست یابی به نتایج مطلوب، نیازمند طبقه بندی، زمان بندی و اجرای طرحی است که با کمترین هزینه، بهترین نتیجه را به بار آورد. بدیهی است منظور از هزینه، صِرفا هزینه مادی نیست و سرمایه عمر، مخصوصا سرمایه جوانی، بالاترین هزینه معنوی را در خود دارد. برخی از راه کارهای مناسب به شرح زیر ارائه می گردد.

1. گروه بندی جوانان

باید جوانان را به گروه های مختلف تقسیم کرد و برای هر گروه برنامه ای مناسب تدارک دید تا هم جاذبه لازم را داشته باشد و هم به نتیجه مطلوب برسد.

لا اقل 5 گروه متمایز از جوانان قابل تصور است:

جوانان مذهبی؛ که اینان خود به دو گروه تفسیم می شوند.

1. الگوها: عده ای از آنان اهل مطالعه و تحقیق هستند و با بصیرت کافی و انگیزه مناسب به اعتقادات عمیق و باورهای قطعی رسیده اند. حافظ قرآن و اهل تهجد و مایه افتخار اسلام و ایران هستند. از این افراد باید به عنوان گروه الگو استفاده شده و با معرفی آنان به جامعه، زمینه رقابت سالم فراهم شود.

عنایت به این نکته نیز حائز اهمیت است که در معرفی الگوها نباید افراط کرده و مدت طولانی را به آن اختصاص داد و به امور شخصی که نقش تربیتی ندارد ، پرداخت؛ زیرا بد دفاع کردن از چیزی موجب وهن و تضعیف آن است. پس در این مسیر باید از نظرات متخصصان جامعه شناس و هنرمند استفاده کرد.

2. مذهبی موروثی: عده ای از جوانان انگیزه های وراثتی و ... مذهبی دارند. باید بینش آنان از حالت موروثی اصلاح و تقویت شود و انگیزه های آنان شناخته و مورد حمایت قرار گیرد تا خدای نکرده تحت تأثیر افراد ناصالح قرار نگیرند. با شناسایی این افراد و ایجاد ارتباط میان آنان با دسته اول، می توان زمینه اعتلای آنان را فراهم آورد.

اصلاح بینش و حمایت از انگیزه های اصیل، در این طیف بسیار مفید است

3. ملی: جوانانی که انگیزه های ملّی دارند، ولی با مذهب میانه ای ندارند. اهل نماز و ... نیستند. برای این افراد باید برنامه تربیتی خاصی تهیه شود .

4. بی تفاوت: جوانان بی تفاوت که هیچ عکس العملی در برابر امر خیر و شر ندارند.

5. مزاحم: افرادی لا ابالی، هنجار شکن و بی تربیت و بد اخلاق که مزاحم جامعه هستند و در پی ترویج نا امنی و ... دست به انواع خلاف می زنند.

البته گروه های جوانان بسیار بیشتر و گسترده است، باید اقسام شاخص را تعیین کرد تا برای هر گروه به فراخور شرایط آنان، برنامه ریزی شود.

2. تدوین برنامه

برای دستیابی به نتیجه مطلوب، تدوین برنامه ای با زمان بندی مناسب ضروری است؛ زیرا با گستردگی نیازها، مشکلات، وجود تیپ ها و طیف های مختلف جوانان، سلیقه های گوناگون و موانع اجرایی متعدد نمی توان بدون برنامه زمان بندی شده به همه امور سامان داد. پس لازم است که با ترسیم چشم انداز بلند مدت و زیر بنایی، به یک برنامه ریزی پرداخت و بر اساس یک برنامه کوتاه مدت، به برخی امور ضروری توجه کرد.

برنامه های کوتاه مدت

1. ارائه برنامه و راهکارهای جلوگیری از هنجار شکنی؛

2. تدوین اصول برخورد با جوانان هنجار شکن، با توجه به اصل انذار و تبشیر؛

3. تدوین راهکارهای کمی و کیفی برای تشویق جوانان صالح؛

4. ارائه برنامه ای برای گسترش بینش و تعمیق نگرش جوانان نسبت به امور زندگی؛

5. برنامه ریزی برای تقویت نیروی تعقل و اندیشه؛

6. برنامه ریزی برای حضور روحانیون جوان و دارای جاذبه های ظاهری در مدارس، برای اقامه نماز و تدریس کتاب های دینی، عربی و هدایت برنامه امور تربیتی (بهتر است در مدارس دخترانه از خواهران طلبه استفاده شود)

7. هم آهنگی با صدا و سیما برای عرضه برنامه تبلیغات فرهنگی، در کنار تبلیغات تجارتی و ضبط نمایش نامه ها و کارهای هنری دانش آموزان و دانشجویان و پخش آن در سیما؛

استفاده صحیح و علمی از زبان طنز و کاریکاتور، نقش مهمی در جذب جوانان دارد. متأسفانه غالب برنامه های طنز به لودگی و تمسخر و ... منجر می شود.

8. هم آهنگی با مسئولین کشور، برای دیدار چهره به چهره با دانش آموزان؛

9. انجام تحقیقات علمی و بالینی برای آشنایی بیشتر با روحیات، خواسته ها و مشکلات جوانان؛

10. هم آهنگی برای اجرای ماهانه یک برنامه ملاقات عمومی جوانان با یکدیگر ؛

11. تشکیل کمیسیون های تخصصی برای بررسی و ارائه راه حل های امور جوانان؛

12. تهیه کتب و نشریات ارزان قیمت و یا مجانی در رشته های مختلف مورد نیاز جوانان.

برنامه های بلند مدت

1. ایجاد کارگروه های تخصصی برای تأمین نیازهای جوانان بر اساس احکام شرعی ؛

2. ایجاد کارگاه های مختلف آموزش حرفه های مورد نیاز جامعه، برای تقویت مهارت جوانان؛

3. تشکیل صندوق سرمایه گذاری جوانان، با اعلام عمومی(با سرمایه و مدیریت خود جوانان)؛

4. نظر سنجی از جوانان در مورد چگونگی تأمین مسکن، شغل و .... برای آنان؛

5. تلاش برای تطبیق محتوای کتب ادبیات فارسی، زبان عربی، بینش دینی و ... با نیازهای جوانان؛

6. تدوین برنامه ملی برای رسیدگی به امور جوانان؛

7. نیاز سنجی و برنامه ریزی برای شناسایی استعدادهای جوانان و تدارک وسایل به فعلیت درآمدن آن ؛

8. تشکیل گروه های مختلف جوانان برای مطالعه طرح های پیشگیری از آسیب پذیری جوانان؛

9. تشکیل انجمن های مختلف علمی در سطح گسترده؛

10. تأمین امکانات گسترده ورزشی و تفریحی؛

11. اصلاح سیستم های اداری و برچیدن نظام بوروکراسی؛

12. برنامه ریزی تخصصی برای نخبگان جوان؛

13. برنامه ریزی برای ارتباطات بین المللی جوانان؛

14. برنامه ریزی مناسب برای تربیت علمی و اخلاقی جوانان بر اساس برنامه های دراز مدت کشوری و جهانی

15. فراهم آوردن مشارکت جوانان در برنامه جهانی شدن بر اساس عدل و حق.

امید است با عنایت خداوند متعال و تلاش عموم دلسوزان جامعه، گام های ارزشمندی در مسیر احیای منزلت جوانان برداشته شود.

پی نوشت ها:

1. عضو هیئت علمی دانشگاه شهید رجایی

2. به آیه « اللَّهُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً وَ شَیْبَةً یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ هُوَ الْعَلیمُ الْقَدیرُ» سوره روم، آیه 54 ، خدا کسی است که شما را از کم توانی آفرید سپس بعد از کم توانی، نیرویی قرارداد، آنگاه بعد از نیرو (مندی) کم توانی و پیری قرارداد (خدا) آنچه را بخواهد می آفریند، و او دانا ]و [تواناست. استناد شده است.

3. الْعَامِلُ عَلَی غَیْرِ بَصِیرَةٍ کَالسَّائِرِ عَلَی غَیْرِ الطَّرِیقِ لَا یَزِیدُهُ سُرْعَةُ السَّیْرِ إِلَّا بُعْدا (کافی:43/1)

4. مثنوی معنوی ، ص 1004.

5. سوره ذاریات ، آیه 21.

6. آشنایی با قرآن: 168/5

7. «ادْعُ إِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَن» ، سوره نحل ، آیه 125.

8. نک: ترجمه الحیاه، ج288-287/5

9. سوره بقره ، آیه 185.

10. سوره حج، آیه 78.

11. کافی ، ج 5 ، ص 494.

12. غررالحکم : 104.

13. برخی از والدین که در گذشته پیوسته در کنار تلاش علمی، به اخلاق، نماز خواندن و تربیت فرزندان خود سخت اهتمام می ورزیدند، امروز به جایی رسیده اند که می گویند: همین که فرزند ما معتاد نشده، کافی است. این فاجعه به قدری عمیق است که اگر حتی تعداد آن به عدد انگشتان دست هم باشد، زجر آور و دردناک است.

بسیاری از والدین ، جامعه را مسئول فاصله عمیق بین نسل ها می دانند و معتقدند: تا دوران تحصیلات راهنمایی که فرزندانشان، وارد عرصه اجتماع نشده بود، بسیار موءدب و اهل نماز و ... بوده اند. با ورود به دوره دبیرستان و دانشگاه با مشکلات فراوانی مواجه شده اند.

14. «وَ ایْمُ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی یَدَیْکَ رَجُلًا خَیْرٌ لَکَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرَبَتْ وَ لَکَ وَلَاوءُه» . کافی، ج5، ص36.